Bruno Schulz
Biografia
Pochodził ze zasymilowanej żydowskiej rodziny kupca bławatnego. W 1910–11 i 1913–14 studiował architekturę na Politechnice Lwowskiej, a potem — dorywczo w czasie I wojny światowej — sztuki plastyczne w Wiedniu. Zarabiał początkowo malowaniem portretów, a od 1924 był nauczycielem rysunku i robót ręcznych w państwowym gimnazjum w Drohobyczu. W mieście tym spędził całe życie, tylko z rzadka wyjeżdżając, m.in. do Lwowa, Warszawy, Zakopanego i Paryża. W latach 30. zyskał renomę w polskich środowiskach literackich jako jeden z najwybitniejszych pisarzy debiutującego pokolenia. Po wkroczeniu 1941 wojsk niemieckich Schulz znalazł się w getcie. Do pewnego momentu bezpieczeństwo zapewniał mu gestapowiec F. Landau, dla którego Schulz wykonywał liczne prace plastyczne (m.in. malowidła ścienne odnalezione 2001 i wywiezione nielegalnie do muzeum Yad Vashem w Jerozolimie). Schulz został zastrzelony na ulicy Drohobycza 19 XI 1942 przez innego funkcjonariusza gestapo.
Twórczość literacka i plastyczna
Twórczość literacka Schulza wywodzi się z poetyckich listów do przyjaciółki, Debory Vogel, opracowanych za jej namową w formie opowiadań, wydanych 1933 dzięki pomocy Z. Nałkowskiej pt. Sklepy cynamonowe. Pozostała twórczość literacka Schulza obejmuje tom opowiadań Sanatorium pod Klepsydrą (1938), 4 opowiadania drukowane w prasie, nieliczne eseje i recenzje oraz epistolografię. Część listów oraz nie drukowanych tekstów, m.in. zapewne powieść Mesjasz, przepadła w następstwie wojennej zagłady żydowskiej społeczności Drohobycza. Z twórczości plastycznej zachowało się kilkaset rysunków: portretów, scen erotycznych lub rodzajowych, ilustracji do książek, ekslibrisów itd.; ponadto cykl grafik Xsięga bałwochwalcza i jeden obraz olejny (także 1 lub 2 o niepewnym autorstwie).
Mitologizacja rzeczywistości
Proza Brunona Schulza jest próbą mitologizacji życia codziennego autora, jego rodziny i miasta. Stają się one w opowieści modelem ludzkiej egzystencji i całego kosmosu, poprzez wpisanie ich w cykliczny czas mitu, rozpisany na pory dnia, roku, epoki życia ludzkiego i historii. Podobnie mityczny charakter ma przestrzeń miasta, kupiecka aktywność ojca bohatera, zajęcia ludzi — zarówno te codzienne, jak i odświętne, niezwykłe. Świat Schulza rozdzierają dualizmy: męskości i kobiecości, jawy i snu, tradycji i nowoczesności, lojalizmu i buntu przeciw władzy. Wszystkie one wyrażają ukrytą dynamikę rzeczywistości, wiodącą zarówno do cyklicznych zdarzeń porządku mitu, jak do nieodwracalnych historycznych przemian. Opowiadania Schulza są jednocześnie hymnem na cześć poezji, erotyzmu, twórczych sił tkwiących w materii i w człowieku — i wyrazem lęku przed siłami destrukcji niszczącymi stary świat. Lęk ów leczy pisarz, wpisując wszystkie zdarzenia w mityczny cykl pokonujący nieodwracalność śmierci. Tworząc własny mit literacki, Schulz wykorzystywał elementy mistyki żydowskiej, Starego Testamentu i Nowego Testamentu, mitologii różnych ludów, inspiracje niemieckim romantyzmem, filozofią F.W. Nietzschego i A. Schopenhauera, psychoanalizą, surrealizmem, awangardą, także najnowszymi odkryciami nauki i techniki. Jego silnie zmetaforyzowany poetycki język łączy słownictwo i pojęcia różnych dziedzin, by odkryć w nich pierwotną jedność, nawiązującą do boskiego słowa sprawczego.
Recepcja dzieł Schulza
Proza Schulza, budząca przed wojną sprzeczne reakcje, w czasach stalinowskich oficjalnie zwalczana, została odkryta na nowo po 1956 i odtąd jest interpretowana coraz głębiej, głównie dzięki wieloletnim wysiłkom J. Ficowskiego i kilku pokoleń młodszych badaczy. Kariera zagraniczna Schulza rozpoczęła się w latach 60.; odtąd przetłumaczono jego utwory na ponad 20 języków, a pisarz zyskał pozycję klasyka literatury XX w. Jubileuszowy rok 1992 został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Schulza, a liczne w Europie wystawy jego rysunków rozsławiły także twórczość plastyczną Schulza. Uznanie zdobyły również filmy oparte na motywach jego prozy: Sanatorium pod Klepsydrą W.J. Hasa (1973) i The Street of Crocodiles braci S. i J. Quay (1986).
Bibliografia
1. Proza, wstęp A. Sandauera pt. Rzeczywistość zdegradowana. Rzecz o Brunonie Schulzu (pierwodruk „Przegląd Kulturalny” 1956 nr 31), wyd. 2 rozsz., Kraków 1973;
2. Księga listów, wstęp i opracowanie J. Ficowski, Kraków 1975.
Biogram za: Encyklopedia internetowa PWN