Bolesław Hornowski

Biografia

Rodzice Józefa Władysława z Bobkiewiczów vel Dziobków oraz Władysław Hornowski, prowadzili niewielkie gospodarstwo. Szlachecki i staropolski ród Hornowskich, pieczętujący się herbem Korczak wywodzi się z Hornowa (dziś Pratulin, gm. Rokitno). Wieś ta od końca XV w. do połowy XVIII w. była w posiadaniu rodziny Hornowskich. Na przełomie XVI/XVII w. dziedzicem Hornowa był Leon Hornowski, natomiast w 1655 r. Jan Hornowski. W 1775 r. niejaki Ksawery Hornowski był właścicielem Krzyczewa (gm. Terespol). Prawdopodobnie z rodziną Hornowskich ze Studzianki spokrewniony był Józef Hornowski (1773- 1817), legionista, generał brygady wojsk napoleońskich i kawaler francuskiego Krzyża Legii Honorowej. Urodził się w Łomazach. W okresie wojny polsko-austriackiej (1809 r.) był komendantem twierdzy Praga. Jego krewny – August Janusz Hornowski był szambelanem i sekretarzem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pod koniec XIX w. Hornowscy byli najczęściej zubożałymi ziemianami lub szlachtą zagrodową. Niemniej jednak ród ten wydał wielu wybitnych przedstawicieli m.in. posłów, naukowców, wojskowych, sędziów, marszałków. Jedną z najwybitniejszych postaci tego rodu był prof. Bolesław Hornowski.

Bolesław miał troje młodszego rodzeństwa: Sabinę, Kazimierza i Zygmunta. W 1929 r. ukończył Szkołę Powszechną w Łomazach. Następnie podjął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Mieczysława Brzezińskiego w Leśnej Podlaskiej. Już w trakcie nauki w tej szkole był dobrze zapowiadającym się pedagogiem, czynnie zaangażowanym w życie kulturalno-naukowe tej placówki. Należał m.in. do szkolnego chóru i koła sportowego. W czerwcu 1934 r. zdaje maturę (XI komplet, kurs im. Józefa Poniatowskiego). Z dyplomem nauczyciela rozpoczyna swoją pierwszą pracę w Publicznej Szkole Powszechnej w Łomazach, W roku szkolnym 1935-1936, jako stażysta odbył w tej szkole praktykę nauczycielską. Następnie w latach 1936- 1938 uczył w Piszczacu i Kaliłowie. W 1938 roku zdał egzamin praktyczny na nauczyciela publicznych szkół powszechnych. W czerwcu 1938 r. zostaje powołany do wojska. Odbywa 10-tygodniowe ćwiczenia w Kompanii Obrony Narodowej w Bielsku. We wrześniu 1938 r. powraca do Łomaz i rozpoczyna pracę jako nauczyciel etatowy. W lipcu 1939 r. ponownie zostaje wezwany na kilkutygodniowe szkolenie wojskowe do Sanoka. Wówczas nie wiedział, że w rodzinne strony wróci dopiero po 8 latach. Wraz z rozpoczęciem Kampanii Wrześniowej 1939 r. otrzymał przydział do 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku. Po wycofaniu się jednostki z terenów okupowanej Polski, w ostatnim momencie (21 września) udaje mu się przekroczyć granicę polsko-węgierską w miasteczku Jaremcze (obecnie Ukraina). Tak rozpoczęła się tułaczka młodego żołnierza i jego towarzyszy broni. Wraz z końcem września 1939 r. oddział znalazł się na terenach Węgier. Zostaje internowany w mieście Komárom nad Dunajem (na granicy Węgier i Czechosłowacji). Już wówczas postanowił, że wstąpi w szeregi tworzących się we Francji Polskich Sił Zbrojnych. W styczniu 1940 r. po dwóch próbach ucieczki, udaje mu się wraz z kilkoma kolegami wydostać z obozu internowania. Po wielu przygodach przedostaje się do Jugosławii, a następnie Włoch. Stamtąd statkiem dnia 20 marca 1940 r. dociera do Francji. Już na początku kwietnia stawia się w punkcie zbornym w Bressuire (środkowo -wschodnia Francja). Otrzymuje przydział do 2 Kompanii Broni Pancernej i zostaje zastępcą drużynowego. Jednostka wchodziła w skład 1 Dywizji Grenadierów, a jej dowódcą był gen. bryg. Bronisław Duch. W maju 1940 r. został słuchaczem Szkoły Podchorążych w Coetquidan. Brał udział w walkach frontowych w okolicach Lotaryngii. Dnia 21 czerwca 1940 r. jego dowódca podjął decyzję o rozwiązaniu dywizji. Po kapitulacji Francji Bolesław Hornowski 25 czerwca przedostaje się do Bordeaux. Następnie wraz z grupą ok. 1.5 tys. żołnierzy na pokładzie statku handlowego odpłynął do Wielkiej Brytanii. Po kilku dniach statek dopłynął do Szkocji. Trafia do obozu wojskowego w Glasgow. Dalej skierowany zostaje do Szkoły Podchorążych w mieście Dundee, którą kończy jako podporucznik. Zostaje żołnierzem I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych. Jednostka miała za zadanie bronić 200-kilometrowego odcinka płn.-wsch. wybrzeża Szkocji. W prowadzonym przez siebie dzienniku zapisał wtedy: „Jednakże to nie patent oficerski był obiektem marzeń młodego wiejskiego nauczyciela”. Jego marzeniem jest zdobycie wyższego wykształcenia. Jesienią 1943 r. na własną prośbę otrzymał skierowanie na studia na Uniwersytecie w Edynburgu (Szkocja).

Podejmuje studia z zakresu psychologii, pedagogiki i biologii. Dnia 14 czerwca 1947 r. broni pracę magisterską pt. „Psychological interpretation of sex differences in drawing a „man” in early adolescence”. Praca dotyczyła problematyki analizy psychologicznej rysunku. Jej promotorem był słynny psycholog prof. James Drever (1910-1991). Tytuł magistra psychologii uzyskuje 22 czerwca 1947 r. i jeszcze w tym samym roku postanawia powrócić do Polski. Pod koniec listopada wypływa z Glasgow do Gdyni. Tydzień później dociera w rodzinne strony. Po niespełna dwóch miesiącach pobytu w Studziance wyjeżdża do Poznania. Tam od 1 lutego 1948 r. rozpoczyna pracę psychologa w Poradni Zawodowej w Urzędzie Zatrudnienia. W maju Uniwersytet Warszawski zatwierdził jego dyplom magisterski. Dnia 11 czerwca 1948 r. zawarł związek małżeński ze Stanisławą z domu Cieślak, również psychologiem. Oboje pracowali w tej samej poradni, aż do jej likwidacji w 1950 r. W międzyczasie przygotowuje rozprawę doktorską pt. „Z badań nad percepcją metodą Ravena”, pod kierunkiem prof. Stefana Błachowskiego (1889-1962). Dnia 23 maja 1950 r. otrzymał stopień naukowy doktora filozofii.

1 listopada 1950 rozpoczyna pracę na stanowisku adiunkta w nowo zorganizowanej drugiej Katedrze Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM). Był inicjatorem badań nad rozwojem osobowości oraz rolą psychologicznych czynników wpływających na działalność i zachowanie człowieka. W 1956 r. awansuje na zastępcę profesora. Rok później (6 czerwca 1957 r.) otrzymuje stopień „kandydata nauk psychologicznych” na podstawie pracy z zakresu zagadnienia kształcenia naukowego światopoglądu u dzieci i młodzieży. W październiku 1959 roku powołano go na stanowisko docenta etatowego. Już rok później (1 października) zostaje kierownikiem Katedry Psychologii. W jej skład wchodziły 3 zakłady, a jednym z nich (Zakład Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej) kierował prof. B. Hornowski. We wrześniu 1969 r. zamieniono katedry na instytuty. Dyrektorem Instytutu Psychologii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza został prof. Bolesław Hornowski (funkcję tę sprawował aż do końca sierpnia 1981 r.). Równocześnie w ramach Instytutu kierował (aż do śmierci) Zakładem Psychologii Ogólnej. Dzięki jego zabiegom biblioteka Instytutu została wzbogacona o wiele cennych pozycji z zakresu psychologii, socjologii i pedagogiki. Jak wspomina jego córka prof. Elżbieta Hornowska: Swój Instytut traktował z równą powagą, co swoją rodzinę. To był jego drugi dom. Poza tym od 1960 do 1962 r. był Prodziekanem Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM. W 1962 r. (po śmierci prof. Stefana Błachowskiego) został redaktorem naczelnym „Przeglądu Psychologicznego”, najważniejszego czasopisma psychologicznego w Polsce. Na tym stanowisku pozostał prawie 13 lat, przyczyniając się w znaczący sposób do rozwoju tego czasopisma.

W 1970 r. otrzymuje tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, zaś w 1975 r. profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. Badania prof. Bolesława Hornowskiego w zakresie psychologii były bardzo rozległe. Niemniej jednak najwięcej miejsca poświęcił psychologii zdolności i psychometrii. W polskiej psychologii zapisał się pionierskimi studiami nad związkiem między rozwojem rysunku, a rozwojem umysłowym i formowaniem się osobowości dziecka. Jego nowatorskie i pionierskie badania obejmo- wały psychologię różnic indywidualnych (głównie psychologię zdolności); badania nad rozwojem umysłowym (studia nad prawidłowościami tego rozwoju na podstawie analizy rysunku postaci ludzkiej); badania nad kształtowaniem się przekonań i światopoglądu oraz rolą różnych czynników psychologicznych w zachowaniu i działalności człowieka. Prof. Bolesław Hornowski pełnił wiele funkcji w różnych towarzystwach naukowych w Polsce i za granicą. Był m.in. przewodniczącym Poznańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP); sekretarzem (1954-1960) i wiceprzewodniczącym (1962-1964) PTP; członkiem Komitetu Nauk Psychologicznych Polskiej Akademii Nauk (PAN). Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Działał też aktywnie w pracach Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego do spraw Psychologii Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Dzięki temu w znaczący sposób wpłynął na kształt studiów psychologicznych w powojennej Polsce. Ponadto, należał do Międzynarodowej Unii Psychologii Naukowej (IUPS); Międzynarodowej Rady Psychologów (ICP); Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Stosowanej (IAAP); Komitetu Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Szkolnej (ISPA). Warto nadmienić, że był także członkiem honorowym Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA). Wchodził również w skład Międzynarodowego Zespołu Badań nad Wartością Pracy Ludzkiej, pod kierow- nictwem prof. Donalda Supera z Uniwersy- tetu Gainsville na Florydzie (USA). To jed- nak nie wszystkie funkcje, jakie pełnił prof. B. Hornowski, bo oprócz tego zasiadał również w Radach wyższych uczelni, m. in Katowicach, Gdańsku, Zielonej Górze, Opolu. Poza tym był członkiem Rady w Towarzystwie Naukowym Organizacji i Kierowania Instytutu Medycyny Morskiej w Gdańsku, a także w Pracowni Psychometrycznej PAN w Warszawie. Ponadto, w latach 1958-1972 był organizatorem i kierownikiem Katedry Psychologii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku. Obejmował również opieką naukową wydziały psychologiczne w Szczecinie, Zielonej Górze, Bydgoszczy, a także przez wiele lat w poznańskich uczelniach, m.in. Akademii Ekonomicznej, Wyższej Szkoły Muzycznej, AWF, Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych.

Prof. Bolesław Hornowski otrzymał wiele nagród, odznaczeń i wyróżnień. Był laureatem m.in. Nagrody Ministra pierwszego i drugiego stopnia. Za pracę i działalność naukową na rzecz rozwoju psychologii, odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi (1972); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973); Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1979), odznaką Zasłużonego Nauczyciela (1981) oraz Złotą Odznaką PTP (1981). Przez 25 lat pracy na rzecz psychologii i szkolnictwa wyższego wychował grono studentów, dziś wybitnych psychologów, jak np. prof. Ryszard Stachowski, prof. Roman Ossowski, prof. Józef Rembowski. Był promotorem 647 prac magisterskich, 40 prac doktorskich. Oceniał także dorobek ponad 30 kandydatów na doktora habilitowanego i profesora. Jego dorobek naukowy zamyka się liczbą ponad 100 opublikowanych prac (w tym 5 książek), a także artykułów, rozpraw oraz komunikatów naukowych i recenzji, ogłaszanych w kraju i za granicą. Swoje artykuły zamieszczał na łamach m.in. „Studiów Psychologicznych” i „Przeglądu Psychologicznego”. Napisał 5 książek, które były kilkakrotnie wznawiane, w tym: „Psychologiczna analiza testu percepcyjnego „Progressive Matrices” J. C. Ravena” (Warszawa 1959); „Analiza psychologiczna skali J. C. Ravena” (Warszawa 1970); „Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej” (Warszawa 1979, 1982); „Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych” (Warszawa 1978); „Psychologia różnic indywidualnych” (Warszawa 1985). Znając bardzo dobrze język angielski, reprezentował Polskę na kongresach i konferencjach zagranicznych (m.in. Międzynarodowym Kongresie Psychologii Stosowanej). Jak wspomina mieszkająca w Poznaniu córka Bolesława Hornowskiego – prof. Elżbieta Hornowska: „Tata był osobą ciepłą i pogodną. Lubił malować, tworzył piękne akwarele. To była jego pasja. Duży też nacisk kładł na edukację dzieci”. Bolesław Hornowski zmarł nagle. Pogrzeb odbył się 3 sierpnia. Pochowany został w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu. Miał 3 dzieci: Elżbietę Hornowską, profesora psychologii, dyrektora Instytutu Psychologii ds. Nauki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Annę Hornowską-Banach, doktora medycyny, specjalistę medycyny fizykalnej i balneoklimatologii; Tomasza Hornowskiego, fizyka, profesora Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Po II wojnie światowej wielokrotnie przyjeżdżał w rodzinne strony.