Od euforii niepodległości do przewrotu majowego – Polska na zakręcie historii - nowa publikacja

W 2024 roku Ośrodek KARTA przygotował publikację „Od demokracji do dyktatury. Polska 1921–1926”. To fascynująca opowieść o jednym z najbardziej burzliwych okresów w dziejach II Rzeczpospolitej. Opierając się na autentycznych świadectwach – listach, pamiętnikach, artykułach prasowych i dokumentach urzędowych – książka ukazuje napięcia społeczne, polityczne i gospodarcze, które doprowadziły do upadku młodej demokracji i przejęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego w maju 1926 roku.

Publikacja książki ma na celu dostarczenie kontekstu historycznego, politologicznego i socjologicznego dla powstania Deklaracji Podziwu i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych. Umieszczenie książki na naszym portalu ma ułatwić zrozumienie ówczesnej sytuacji w Polsce, która skłoniła obywateli do wyrażenia podziwu i przyjaźni wobec USA, a także promować interdyscyplinarne badania humanistyczne z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.

To historia pełna dramatycznych wydarzeń i ścierających się wizji przyszłości Polski – zarówno wielkich liderów, jak i zwykłych obywateli. Jak wyglądała codzienność w kraju odbudowującym się po wojnie? Jakie nadzieje i obawy towarzyszyły Polakom w obliczu kryzysów politycznych i ekonomicznych? Jakie mechanizmy doprowadziły do osłabienia demokracji i przejęcia władzy siłą?

Co znajdziesz w tej książce?

• Zbiór źródeł historycznych – książka została skonstruowana metodą montażu, w którym głos zabierają ludzie tamtych czasów: politycy, dziennikarze, żołnierze, intelektualiści, ale też zwykli obywatele II RP. Dzięki temu otrzymujemy żywy i wielogłosowy obraz rzeczywistości lat 20.
• Struktura oparta na chronologii – wydarzenia przedstawione są w porządku czasowym, co pozwala śledzić stopniowe zmiany nastrojów społecznych i politycznych oraz narastające konflikty prowadzące do zamachu stanu.
• Analizę i kontekst historyczny – wstęp oraz komentarze towarzyszące źródłom opracowane zostały przez historyków, którzy pomagają zrozumieć znaczenie poszczególnych wydarzeń oraz ich konsekwencje. Autor opracowania, Aleksiej Rogozin, korzystał z konsultacji uznanych ekspertów, w tym prof. dr hab. Anny Landau-Czajki oraz prof. dr hab. Jerzego Kochanowskiego.
• Bogaty materiał ilustracyjny – zdjęcia, wycinki prasowe i dokumenty epoki wzbogacają narrację, tworząc jeszcze bardziej immersyjne doświadczenie czytelnicze.
• Przystępną długość i klarowną formę – książka jest obszernym, ale dobrze uporządkowanym kompendium wiedzy, które można czytać zarówno od początku, jak i sięgać po konkretne fragmenty dotyczące wybranych wydarzeń czy tematów.

Dla kogo jest ta książka?

To lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych historią Polski i Europy Środkowej, ale także dla tych, którzy chcą lepiej zrozumieć mechanizmy, które prowadzą do osłabienia demokracji i narodzin autorytaryzmu. To książka zarówno dla historyków i studentów, jak i dla szerokiego grona odbiorców – czytelników, którzy cenią dobrze udokumentowane, a zarazem wciągające opowieści o przeszłości.

Dzięki starannie dobranym źródłom i komentarzom książka pozwala spojrzeć na ten czas oczami tych, którzy go przeżyli. To historia, która przypomina, że demokracja nigdy nie jest dana raz na zawsze – i że jej utrzymanie wymaga nieustannego zaangażowania obywateli.

Oto kilka kluczowych aspektów, na które warto zwrócić uwagę podczas lektury książki „Od demokracji do dyktatury. Polska 1921–1926”:

1. Mechanizmy osłabiania demokracji

• Jakie czynniki doprowadziły do erozji demokratycznego systemu politycznego w Polsce?
• Jakie były napięcia między różnymi ośrodkami władzy (Sejm, rząd, prezydent, wojsko)?
• Jak wyglądała rola partii politycznych w tym okresie i jak zmieniało się ich znaczenie?

2. Codzienne życie w II Rzeczpospolitej

• Książka zawiera źródła ukazujące nie tylko wydarzenia polityczne, ale też życie zwykłych obywateli – ich codzienne troski, reakcje na kryzysy gospodarcze i społeczne.
• Warto zwrócić uwagę na głosy robotników, kobiet, inteligencji czy przedstawicieli mniejszości narodowych, które dają pełniejszy obraz epoki.

3. Emocje epoki – nadzieje i rozczarowania

• Jak wyglądał entuzjazm po odzyskaniu niepodległości, a jak zmieniał się w kolejnych latach?
• Jakie były reakcje społeczne na kryzysy polityczne – od protestów po bierną akceptację zmian?
• Jak różni ludzie postrzegali przewrót majowy 1926 roku – jako konieczną zmianę czy zagrożenie dla wolności?

4. Różnorodność źródeł i ich interpretacja

• Książka składa się z wielu różnorodnych tekstów – od depesz dyplomatów po zapiski prywatne.
• Warto zwrócić uwagę, jak różni autorzy przedstawiają te same wydarzenia – np. jak władze, prasa, opozycja czy zwykli obywatele relacjonowali te same momenty historyczne.
• Historyczne komentarze pomagają zrozumieć kontekst, ale warto także samodzielnie analizować źródła i szukać w nich ukrytych niuansów.

5. Perspektywa międzynarodowa

• Jak Polska była postrzegana przez inne państwa?
• Jakie były reakcje mocarstw na zmiany polityczne w Polsce?
• Jaką rolę w ówczesnych wydarzeniach odgrywała polityka ZSRR, Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i USA?

6. Wizje przyszłości Polski – debata polityczna lat 20.

• Jakie koncepcje ustrojowe rywalizowały ze sobą w latach 1921–1926?
• Jak różne grupy społeczne i polityczne wyobrażały sobie przyszłość kraju?
• Które idee z tamtego okresu przetrwały w polskim myśleniu politycznym do dziś?

7. Wpływ przewrotu majowego na dalszą historię Polski

• W jaki sposób zamach stanu z 1926 roku zmienił polski system polityczny?
• Jakie wydarzenia z tego okresu zapowiadały przyszłe konflikty wewnętrzne i międzynarodowe?
• Jak przewrót wpłynął na relacje społeczne i kształtowanie się autorytarnego modelu rządzenia?

Książka „Od demokracji do dyktatury” to nie tylko relacja z jednego okresu historycznego, ale też studium mechanizmów politycznych, społecznych i międzynarodowych, które wpływały na kształt Polski międzywojennej. Warto podejść do niej z otwartością i krytycznym myśleniem – analizując zarówno treść źródeł, jak i kontekst, w którym powstały.

Książka uwzględnia również perspektywy międzynarodowe dotyczące sytuacji w Polsce w tym okresie. Świadczą o tym liczne źródła pochodzące od zagranicznych obserwatorów i dyplomatów, które rzucają światło na postrzeganie II Rzeczpospolitej przez inne kraje.

Jakie międzynarodowe głosy pojawiają się w książce?

• Dyplomaci amerykańscy i zachodni – w książce znajdziemy m.in. listy Hugh S. Gibsona, ministra pełnomocnego USA w Polsce, który komentuje sytuację gospodarczą i polityczną kraju, a także stosunek Stanów Zjednoczonych do Polski.
• Rosyjscy politycy i negocjatorzy – np. Gieorgij Cziczerin i Adolf Joffe, sowieccy dyplomaci zaangażowani w rozmowy pokojowe w Rydze, których telegramy i listy ujawniają sowiecką strategię wobec Polski.
• Włoskie i brytyjskie spojrzenie na Polskę – w książce znajdują się depesze i komentarze dotyczące polityki mocarstw zachodnich, np. stanowiska Włoch w sprawie plebiscytu na Górnym Śląsku oraz polityki brytyjskiej wobec polskich granic wschodnich.
• Międzynarodowe reakcje na konstytucję marcową (1921) – teksty prasowe i raporty dyplomatyczne pokazują, jak uchwalenie konstytucji było odbierane w Europie i jakie nadzieje oraz obawy budziło wśród zachodnich sojuszników.
• Relacje z Plebiscytu na Górnym Śląsku – pokazujące, jak Niemcy prowadziły propagandę i jakie były reakcje europejskich mocarstw na polskie roszczenia terytorialne.

Dlaczego to ważne?

Perspektywa międzynarodowa pozwala lepiej zrozumieć, jak młode polskie państwo funkcjonowało w skomplikowanym układzie sił europejskich, z jakimi wyzwaniami musiało się mierzyć i dlaczego Polska nie zawsze miała pełną kontrolę nad swoją sytuacją polityczną i gospodarczą.

Włączenie tych źródeł sprawia, że książka nie tylko dokumentuje wydarzenia wewnętrzne, ale także ukazuje, jak Polska była postrzegana z zewnątrz – przez sojuszników, rywali i neutralnych obserwatorów. Dzięki temu czytelnik otrzymuje pełniejszy obraz epoki i może lepiej zrozumieć, jak polityka międzynarodowa wpływała na decyzje podejmowane w kraju.

POBIERZ PUBLIKACJĘ

Publikacja jest jednym z elementów dwuletniego projektu, sfinansowanego ze środków budżetu państwa na podstawie umowy z dnia 15 lipca 2022, w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa” (nr projektu NdS/546588/2022/2022).

Całkowita wartość zadania: 1 323 700 zł